Highlight

ลองโควิด (Long Covid) หรือ อาการตกค้างหลังฟื้นตัวจากโควิด-19 ข้อมูลจากองค์การอนามัยโลกระบุว่า อาการลองโควิดมีมากถึง 200 อาการ ที่พบบ่อยที่สุด 3 อันดับแรกคือ หายใจไม่อิ่ม สมองล้า และอ่อนเพลีย              ส่วนอาการที่พบไม่บ่อย เช่น เจ็บหน้าอก วิตกกังวล สูญเสียการได้กลิ่น เป็นต้น และยังเสี่ยงเกิดอาการจิตเวช

• ผลกระทบตามมาจากลองโควิดคือ ความสูญเสียทางเศรษฐกิจ ตัวอย่างเช่น ในสหรัฐอเมริกามีการศึกษาพบว่า ส่งผลกระทบในระดับบุคคลจากการสูญเสียรายได้จากการทำงาน การสูญเสียเงินออม และค่าใช้จ่ายในการรักษาตนเอง มีมูลค่ามากกว่า 3 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐ

• ผลการศึกษาพบว่า กลุ่มคนที่ได้รับวัคซีนแล้ว และต่อมาติดเชื้อโควิด-19 พบภาวะลองโควิดร้อยละ 5 ขณะที่กลุ่มคนไม่ได้รับวัคซีน และติดเชื้อพบภาวะลองโควิดร้อยละ 11 มีคำแนะนำให้ผู้หายป่วยที่จากโควิด-19 พัฒนากล้ามเนื้อที่ช่วยในการหายใจให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ควรออกกำลังกายแบบแอโรบิก หรือคาร์ดิโอ วันละ 30 - 60 นาที 3 - 5 วันต่อสัปดาห์

--------------

ระหว่างเรากับโควิด-19 นั้น เริ่มต้นเหมือนกับเป็นคนแปลกหน้าที่ต้องใช้เวลาเรียนรู้และทำความรู้จักกัน เมื่อเวลา 2 ปีผ่านไป เราคงต้องยอมรับว่า ยังมีหลายอย่างที่เราไม่รู้เกี่ยวกับโควิด-19 โดยเฉพาะผลกระทบในระยะยาวของโรค

ถึงแม้ผู้ติดเชื้อโควิด-19 จะหายป่วยแล้ว แต่ระยะเวลาในการฟื้นฟูหลังติดเชื้อของแต่ละคนไม่เหมือนกัน หลายคนอาการดีขึ้นภายใน 2-3 วันหรือหลายสัปดาห์ และส่วนใหญ่จะฟื้นตัวเต็มที่ภายใน 3 เดือน สำหรับบางคนอาการจะคงอยู่ยาวนานกว่านั้น ทั้งยังอาจเป็นอาการที่ไม่ได้เชื่อมโยงกับความเจ็บป่วยเมื่อติดเชื้อโควิด-19 ครั้งแรก ซึ่งถูกเรียกว่า ลองโควิด (Long Covid)

ลองโควิด (Long Covid) หรือ อาการตกค้างหลังฟื้นตัวจากโควิด-19 อาจส่งผลต่อคนทุกวัย ทั้งคนที่มีโรคประจำตัวอยู่ก่อนหรือไม่มี ส่งผลกระทบต่อผู้ที่มีอาการโควิดรุนแรงต้องเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาลหรือผู้ที่ติดเชื้อไม่รุนแรง ผลการศึกษาพบว่า มากกว่าครึ่งของคนที่หายจากโควิด-19 ยังคงมีอาการในระยะเวลาต่อมาซึ่งอาจจะต่อเนื่องยาวนานถึง 6 เดือน อาจเป็นได้ทั้งอาการใหม่หรืออาการที่เป็นต่อเนื่อง อาจเกิดได้หลายครั้ง รวมทั้งอาการสามารถเกิดขึ้นได้กับทุกคนที่ติดเชื้อ

อาการลองโควิดที่เป็นไปได้ เช่น เจ็บหน้าอก หายใจไม่ออก เหนื่อยล้า การรับรู้รสและ/หรือกลิ่นเปลี่ยน   มีความวิตกกังวลและภาวะซึมเศร้า สับสน เหนื่อยล้าทางจิตใจ มีปัญหาเรื่องสมาธิ หรือที่เรียกว่า “หมอกสมอง” ปวดข้อ อาการแย่ลงหลังจากทำกิจกรรมทางร่างกาย หรือจิตใจ (อาการป่วยไข้หลังการออกแรง) ไอ เจ็บหน้าอกหรือปวดท้อง ปวดศีรษะ หัวใจเต้นเร็ว หรือเต้นแรง (ใจสั่น) ปวดข้อ หรือกล้ามเนื้อ อาการเหน็บชา ท้องเสีย  มีปัญหาการนอนหลับ มีไข้ อาการวิงเวียนศีรษะเมื่อยืน (มึนหัว) ผื่น อารมณ์เปลี่ยน การเปลี่ยนแปลงของรอบเดือน เป็นต้น

สำหรับอาการลองโควิดอาจเป็นผลโดยตรงจากการติดเชื้อไวรัส หรือเป็นผลทางอ้อมต่อสุขภาพจิต ซึ่งเป็นผลมาจากความเครียด หรือปัจจัยอื่น ๆ เช่น การแยกทางสังคม ตกงาน ฯลฯ (1) (2)

ข้อมูลจากองค์การอนามัยโลกระบุว่า อาการลองโควิดมีมากถึง 200 อาการ โดยอาการที่พบบ่อยที่สุด  3 อันดับแรก ได้แก่ หายใจไม่อิ่ม สมองล้า และอ่อนเพลีย ส่วนอาการที่พบไม่บ่อย เช่น เจ็บหน้าอก มีปัญหาในการพูด วิตกกังวลหรือซึมเศร้า ปวดกล้ามเนื้อ มีไข้ สูญเสียการได้กลิ่นและการรู้รสชาติ เป็นต้น

รายงานเบื้องต้นระบุว่า ผู้ป่วยโควิด-19 ประมาณร้อยละ 10-20 จะยังคงมีอาการเรื้อรังเป็นเวลาหลายสัปดาห์ หรือหลายเดือนหลังจากการติดเชื้อแบบเฉียบพลัน (3)

ไม่เพียงผลทางด้านร่างกายเท่านั้น ลองโควิดยังเสี่ยงเกิดอาการจิตเวช เครียด หรือซึมเศร้าได้ โดย  รศ.นพ.ธีระ วรธนารัตน์ อาจารย์คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้โพสต์ผ่านเฟซบุ๊กส่วนตัว โดยอ้างอิงผลวิจัยจากประเทศญี่ปุ่นและสวีเดน ในปี 2564 พบว่า ผู้ที่เคยติดเชื้อโรคโควิด-19 มาก่อน และประสบปัญหาลองโควิดมีความเสี่ยงต่อการเกิดอาการผิดปกติทางจิตเวช เช่น เครียด ซึมเศร้า ฯลฯ มากกว่าทั้งกลุ่มที่เคยติดเชื้อแต่ไม่มีลองโควิด และกลุ่มที่ไม่เคยติดเชื้อถึง 2.44-3.48 เท่า (4)

โควิดระยะยาวมีผลกระทบร้ายแรงต่อความสามารถของผู้คนในการกลับไปทำงาน หรือมีชีวิตทางสังคม ส่งผลกระทบทางเศรษฐกิจที่สำคัญต่อทั้งครอบครัวและสังคม

ลองโควิดไม่ใช่แค่ความท้าทายด้านการดูแลสุขภาพ แต่ยังเป็นความท้าทายสำหรับสังคมและเศรษฐกิจด้วย

ความสูญเสียทางเศรษฐกิจจากปัญหาลองโควิดในอเมริกาได้มีการศึกษาพบว่า อเมริกามีผู้ป่วยที่ประสบปัญหาลองโควิดอย่างน้อย 22 ล้านคน โดยมีถึง 7 ล้านคนที่ส่งผลบั่นทอนสมรรถนะในการดำรงชีวิต ส่งผลกระทบทางเศรษฐกิจในระดับบุคคลจากการสูญเสียรายได้จากการทำงาน การสูญเสียเงินออม และค่าใช้จ่ายในการรักษาตนเองมีมูลค่ามากกว่า 3 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐ (5)

ตามรายงานของไฟแนนเชียลไทม์ส พบว่า ลองโควิดนั้นยังมีผลกระทบต่อระบบแรงงานและเศรษฐกิจ         ในสหราชอาณาจักร ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน การเรียน การดูแลครอบครัว และที่สำคัญมาก คือการทำงาน ซึ่งทำให้เกิดปัญหาการขาดแคลนแรงงานในระบบอย่างมาก (6)

สำนักงานสถิติแห่งชาติ (ONS) สหราชอาณาจักร แสดงให้เห็นว่ามีผู้คนประมาณ 1.7 ล้านคนหรือร้อยละ 2.7 ของประชากรทั้งหมด กำลังประสบกับอาการลองโควิดแบบรายงานตนเองหลังจากติดเชื้อมานานกว่าสี่สัปดาห์ ซึ่งทางสถาบันวิจัยนโยบายสาธารณะ (IPPR) พบว่า จะส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจเพราะทำให้เกิดการสูญเสียในการผลิต มีคนงานมากกว่า 1 ล้านคนที่หายไปจากแรงงานของสหราชอาณาจักร เมื่อเทียบกับก่อนเกิดโรคระบาด โดยประมาณ 4 แสนคนไม่มีงานทำอีกต่อไปเนื่องจากสุขภาพไม่ดี ตามมาด้วยวิกฤตค่าครองชีพที่รุนแรง ส่วนหนึ่งจากภาวะเงินเฟ้อที่เกิดจากการระบาดใหญ่ และปัญหาการขาดแคลนแรงงานจากสุขภาพที่ย่ำแย่เป็นปัจจัยฉุดรั้งเศรษฐกิจ (7)

นอกจากนี้ ในการรับมือกับลองโควิด ทุกสังคมต้องมีค่าใช้จ่ายในอีกหลายปีข้างหน้า ไม่แตกต่างจากผลกระทบจากการระบาดใหญ่ที่มีต่อเศรษฐกิจและการเงิน ซึ่งทำให้เศรษฐกิจตกต่ำ มีการปิดกิจการและการหยุดชะงักของห่วงโซ่อุปทาน และระดับหนี้พุ่งสูงขึ้นทั่วโลก  

ในวันที่ยังต้องมีการศึกษาค้นคว้าและเรียนรู้เกี่ยวกับลองโควิดให้มากขึ้น ดังนั้น การป้องกันอาการลองโควิดที่ดีที่สุดก็คือ การป้องกันไม่ให้ติดเชื้อโควิด-19 แม้จะเป็นคำตอบแบบกำปั้นทุบดิน แต่เป็นความจริง ขณะเดียวกันทุกคนควรฉีดวัคซีนป้องกันติดเชื้อไวรัสโควิด-19 เพราะถือเป็นวิธีที่ดีที่สุดในการป้องกันการติดเชื้อ และยังช่วยปกป้องคนรอบข้างได้ด้วย

ผลการศึกษาพบว่า กลุ่มคนที่ได้รับวัคซีนแล้ว และต่อมาติดเชื้อ พบภาวะผลกระทบระยะยาวหรือลองโควิดร้อยละ 5 ขณะที่กลุ่มคนซึ่งไม่ได้รับวัคซีน และติดเชื้อ พบภาวะลองโควิดร้อยละ 11

นอกจากนี้แล้ว การปฏิบัติตนตามมาตรการป้องกันการติดเชื้อโควิด-19 อย่างเคร่งครัด ไม่ว่าจะเป็นการสวมหน้ากากอนามัยเพื่อช่วยป้องกันตนเองและผู้อื่น หลีกเลี่ยงฝูงชนและพื้นที่ในร่มที่มีการระบายอากาศไม่ดี  อยู่ห่างจากผู้อื่นที่ไม่ได้ใช้ชีวิตร่วมกัน ล้างมือบ่อย ๆ ด้วยสบู่และน้ำ หรือใช้เจลทำความสะอาดมือ เหล่านี้ยังคงเป็นการป้องกันที่ดีที่สุด

โควิด-19 ยังคงเป็นโรคที่ค่อนข้างใหม่และต้องมีการศึกษาเพิ่มเติมเพื่อให้ทราบว่า ผู้ป่วยกลุ่มใดที่เสี่ยงต่อการได้รับผลกระทบระยะยาว และเพื่อให้เข้าใจสาเหตุ รวมทั้งหนทางการรักษา ซึ่งอาการลองโควิดยังไม่มีการรักษาเป็นการเฉพาะ ยังไม่เข้าใจสาเหตุ และการก่อตัวของอาการ อย่างไรก็ตาม หากมีความรู้และสามารถเข้าใจกลไกของโรคได้ดีขึ้นก็จะสามารถพัฒนาวิธีการรักษาที่ตรงจุดได้ (8)

ผลกระทบระยะยาวต่อสุขภาพคนไทยและวิธีการรับมือหรือป้องกันในเรื่องนี้ ต้องเน้นการดูแลสุขภาพตัวเองให้แข็งแรงมากขึ้น ไม่ให้เสี่ยงต่อการเป็นโรคกลุ่มเสี่ยง คือ โรคกลุ่ม NCDs ผู้ป่วยกลุ่มอาการลองโควิด  ควรหมั่นสังเกตอาการ และเฝ้าระวังภาวะลองโควิดของตนเองอยู่เสมอ หากมีอาการแย่ลงควรรีบกลับมาพบแพทย์ เพื่อตรวจหาสาเหตุ และวิธีรักษาต่อไป

นพ.สุวรรณชัย วัฒนายิ่งเจริญชัย อธิบดีกรมอนามัย แนะนำให้ผู้ป่วยที่เพิ่งหายป่วยจากโควิด-19 ควรดูแลสุขภาพร่างกายให้แข็งแรง การนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอเหมาะสม รวมทั้งพัฒนากล้ามเนื้อที่ช่วย               ในการหายใจ ด้วยการฝึกหายใจเข้าและออก ซึ่งจะช่วยเพิ่มความสามารถในการหายใจให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ลดอาการเหนื่อย หายใจลำบาก ช่วยขับเสมหะ และป้องกันการเกิดภาวะปอดแฟบ

ควรออกกำลังกายแบบแอโรบิก หรือคาร์ดิโอ เช่น เดินเร็ว ย่ำเท้าอยู่กับที่ เต้นแอโรบิก ฯลฯ วันละ 30 - 60 นาที 3 - 5 วันต่อสัปดาห์ เพื่อช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของระบบหายใจ การไหลเวียนของเลือด การทำงานของหัวใจและปอด ทำให้ไม่เหนื่อยง่าย นอกจากนี้ ควรยืดเหยียดกล้ามเนื้อ บริเวณกล้ามเนื้อบริเวณหลังส่วนบนสะบัก และลำตัวด้านข้าง เพราะเป็นกลุ่มกล้ามเนื้อที่ช่วยขยายกระบังลมและซี่โครง ทำให้หายใจได้ดีขึ้น เพื่อให้ปอดแข็งแรง ควรทำเป็นประจำเพื่อฟื้นฟูร่างกาย และสร้างสุขภาพที่ดี (9)

สำหรับผู้ป่วยลองโควิดควรรับประทานอาหารที่ดีมีประโยชน์ครบ 5 หมู่ ปรุงสุก สะอาด เน้นอาหารย่อยง่าย เนื่องจากอาจมีความผิดปกติของระบบทางเดินอาหาร และหากมีอาการเบื่ออาหาร ควรแบ่งอาหารเป็นมื้อย่อย ๆ หลาย ๆ มื้อ เพื่อรักษาระดับน้ำตาลในเลือดให้คงที่ตลอดวัน ไม่ให้ร่างกายอ่อนล้า อ่อนเพลีย

ควรเลือกรับประทานโปรตีน เช่น เนื้อสัตว์ ไข่ นม เนยแข็ง ถั่ว เต้าหู้ ฯลฯ อาหารที่มีจุลินทรีย์สุขภาพหรือโพรไบโอติกส์ อย่างเช่น โยเกิร์ตหรือนมเปรี้ยว โดยเฉพาะชนิดน้ำตาลน้อย กินร่วมกับอาหารใยอาหารสูง เช่น ธัญพืช ถั่ว กล้วย เป็นต้น ซึ่งจะช่วยเรื่องระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย หลีกเลี่ยงอาหารประเภท อาหารสำเร็จรูป อาหารแช่แข็ง อาหารหมักดอง อาหารปิ้งย่าง ของทอด ของมัน หรืออาหารรสจัด ย่อยยาก รวมทั้งควรงดเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะมีผลทำให้ภูมิคุ้มกันในร่างกายลดต่ำลง

นอกจากนั้น ควรรับประทานอาหารที่มีวิตามินและแร่ธาตุที่ช่วยให้ร่างกายฟื้นฟู แข็งแรง และสร้างภูมิคุ้มกัน รวมถึงวิตามินซี จากผักและผลไม้สด วิตามินเอ เช่น เครื่องในสัตว์ ไข่แดง นม ผลิตภัณฑ์จากนม ผักใบเขียวเข้ม ผักและผลไม้สีเหลืองและสีส้ม วิตามินดี จากปลา เห็ด ไข่แดง เป็นต้น วิตามินอี จาก ไข่ ผัก ถั่วต่าง ๆ แร่ธาตุสังกะสี ในเนื้อสัตว์ เครื่องใน ตับ หอยนางรม ข้าวกล้อง เป็นต้น (10)

ไม่นานจากนี้ ประเทศไทยและนานาชาติจะทยอยประกาศให้โควิด-19 กลายเป็นโรคประจำถิ่น เมื่อการติดเชื้อไม่รุนแรงและอัตราการเสียชีวิตน้อยลง แต่ถึงอย่างนั้น การเรียนรู้และทำความรู้จักกับโรคจากเชื้อไวรัสชนิดนี้จะยังคงต้องดำเนินต่อไป ทุกคนยังจำเป็นต้องดูแลตัวเองและทำในสิ่งที่ควรทำ ไม่ว่าการฉีดวัคซีน สวมหน้ากาก ล้างมือ เว้นระยะห่าง และสิ่งที่สำคัญคือ สร้างความตระหนักรู้เกี่ยวกับลองโควิดให้มาก ๆ เพราะผลที่ตามมานั้นจะส่งกระทบต่อการใช้ชีวิต

(1) www.medicalnewstoday.com/articles/different-sars-cov-2-variants-may-cause-different-long-covid-symptoms (2) www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/long-term-effects/index.html

(3) (8) web.facebook.com/WHOThailand

(4) (5) www.komchadluek.net/covid-19/510487

(6) www.thairath.co.th/news/society/2365091

(7) uk.finance.yahoo.com/news/uk-economy-long-covid-health-inequalities-083952206.html

(9) www.thaihealth.or.th/Content/55890-ปรับพฤติกรรมสุขภาพ%20ป้องกันภาวะ%20Long%20COVID.html

(10) multimedia.anamai.moph.go.th/news/160265/